Toplu İş Sözleşmesi Nedir, Neden Yapılır?

İşçi ve işvereni korumaya dayalı bir protokol olan toplu işyeri sözleşmesi hakların korunmasını sağlar. Taraflar arasındaki sorunların çözümünü sağlayan toplu iş sözleşmeleri hakkında tüm merak ettiklerinizi bu içerikten okuyabilirsiniz.

Toplu İş Sözleşmesi Nedir?

“Toplu iş sözleşmesi nedir?” sorusuna kısaca işçi ve işveren kuruluşlarının arasında yapılan sözleşme şeklinde yanıt verilebilir. İş sendikaları işçiler adına, işveren sendikaları işverenler adına sözleşmeye taraf olur. Fakat sendikaya üye olmadan da işverenler direkt sözleşmenin tarafı olabilir. Toplu iş sözleşmelerinin esas amacı işçiler için çalışan sendikaları ve işverenlerin çıkarını, haklarını korumaktır. İşverenlerin sendikalı ya da sendikasız olması fark etmeksizin toplu pazarlığa katılması mümkündür.

Toplu iş sözleşmesi tanımı aslında ekonomik bağlam olarak görülse de aslında hakları korumaya dayalı olduğundan anayasal bir haktır. İşçilerin bireysel sözleşmelerde işverenler karşısında güçsüz kalmasını engellemek için yapılır. Tabi bu sırada işverenin hakkını korumak da gerekli olduğundan tarafların çıkarlarını korumaya dayalı olarak imzalanır. Toplu iş sözleşmeleri sendika üyesi işçilerin daha geniş koruma sunan haklara sahip olmasını sağlar.

Toplu iş sözleşmelerinin özellikleri şunlardır:

• İşçi ve işverenin temel çalışma şartları, sosyal, ekonomik koşulları sözleşmeyle tanımlanır.
• İşçi ve işveren arasında çıkan uyuşmazlık yada çatışmalara çözüm bulunur.
• 1 yıldan az, 3 yıldan uzun süreli toplu iş sözleşmesi hazırlanamaz.
• İmzalanan protokolün süresi işçi ya da işveren tarafından bireysel olarak uzatılamaz, kısaltılamaz.
• Toplu iş sözleşmeleri kısaca “TİS” olarak da tanımlanır.

İşçi sendikalarının sözleşme tarafı olabilmesi için aynı iş kolunda çalışanların %1’i sendika üyesi olmalıdır. Sözleşmeye taraf olmak isteyen sendikalar ya da işverenler Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığına başvurur. Toplu iş sözleşmesi türleri taraflarına göre 2, taraf özelliklerine göre 3 şekilde imzalanabilir:

• Taraflara Göre: İşçi Sendikası – İşveren Sendikası Arasında TİS, İşçi Sendikası – Sendikasız İşveren Arasında TİS
• Taraf Özelliklerine Göre: İşyeri TİS (işverenin tek işkolunda tek işyeri vardır), İşletme TİS (işverenin aynı işkolunda birden fazla işyeri vardır), Grup TİS (işçi ile işveren sendikaları arasında birden fazla üye aynı iş kolunda faaliyet gösteriyorsa imzalanır.)

Bu da İlginizi Çekebilir: İşletme Sözleşmesi (Operating Agreement) Nedir? Ne İşe Yarar?

Toplu iş Sözleşmesi Kanunu Hakkında Detaylar

Toplu İş Sözleşmesi Kanunu, Anayasanın 6356 sayılı kanunudur. Kanuna göre işçi sendikaları ile sendikalı / sendikasız işverenler arasında toplu iş sözleşmesi yapmak temel haklardandır. Özel bir kanun henüz olmayan toplu iş sözleşmeleri anayasanın 6356 sayılı kanunun 53. maddesine göre belirlenir.

Kanunda birçok detay kesinleştirilmediği için sözleşmenin amacı, düzenleme şekli ya da ilgili hususlar kanun koyucuların inisiyatifine bırakılmıştır. Kısacası bu kanunun işveren ve işçi taraflarına özerklik verdiğinden, kendi kurallarını belirleme hakkı sunduğu söylenebilir. Taraflar kanun gibi kesin geçerliliği olan ve uyulması gereken kuralları anlaşarak belirleyebilir. Devletin iznini almadan aralarında anlaşarak çalışma şartları, sosyal – ekonomik durum hakkında anlaşabilirler.

Toplu İş Sözleşmesi Ne Zaman ve Ne İçin İmzalanır?

Toplu iş sözleşmeleri sektörel olarak ihtiyaçlar ortaya çıktığında, işçilerin hakları korunmadığında ya da işgücü sorun yaşadığında imzalanır. İşçilerin çalışma koşullarını iyileştirmek ve daha geniş haklarla korunmasını sağlamak için sendikalar tarafından yapılır.

Sendikalar, üyesi olan işçilerin çıkarlarını temsil eden kurumlardır. Bu nedenle aynı işkolunda faaliyet gösteren kişilerin çıkarları adına işverenlerle pazarlık yapar. Bu sayede tek başına etkili olamayan bireysel çalışan sendika üyesi olduğunda onun hakkını koruyan, sesini güçlü bir şekilde duyuran grubun parçası olur. Bireysel çalışanların ulaşamayacağı güce sendikalaşma ile ulaşan çalışanlar işyerinde daha iyi koşullarda çalışma şansı bulur.

Sektörel ücretlerin standarda kavuşturulması, çalışma koşulları ve şekillerinin ortak olması da TİS imzalanma nedenleri arasındadır. Bu sayede farklı işyerlerinde çalışan personeller aynı iyileştirilmiş haklara sahip olabilir. İş gücü geliştirme, motivasyon artırma, eğitim - gelişim fırsatları için de protokoller yapılarak sektör çalışanlarının gücü artırılabilir.

Toplu İş Sözleşmesi Nasıl Yapılır ve Nasıl Feshedilir?

“Toplu iş sözleşmesi nasıl yapılır?” sorusunun aşamaları şu şekildedir:

• Sözleşmeye taraf olmak için koşulları sağlayan işçi sendikası bakanlığa başvuru yapar.
• Bakanlıktan yetki sendikası alınması öncesi, başvuru gününde sendikanın sayısal üye sınırı (%1) denetlenir.
• Sayısal olarak yeterliliğe ulaşan sendikaya yetki belgesi verilir.
• Sendika yetki belgesi ile istediği zaman TİS başvurusu yapabilir. Fakat aktif sözleşme varsa bitim tarihinden en erken 120 gün önce başvuru yapabilir.

Sözleşmeler taraflar arasında anlaşma sağlanarak, bakanlık onayı ile yapılır. TİS sona erdiğinde yenisi imzalanana kadar eski sözleşme şartları uygulanır.

Peki, toplu iş sözleşmesi nasıl feshedilir?:

• Sözleşmeye taraf olanların belirlediği süre tamamlandığında fesih otomatik gerçekleşir.
• Sözleşmenin hükümsüz kılınması (yetki belgesi olmaması vb.) ile bakanlık da protokolü sonlandırabilir.

Toplu İş Sözleşmesinden Kimler Yararlanabilir?

Sendika üyesi olan işçiler kendi adlarına imzalanan toplu iş sözleşmelerinden sorunsuz şekilde faydalanabilir. Sözleşmesi biten işçiler bile bu anlaşmanın sağladığı haklardan yararlanmaya devam eder. Sendika üyesi olmayan fakat TİS haklarından yararlanmak isteyen işçiler için de bu mümkündür. Sendika aidatlarını ödeyerek üye olmadan da toplu iş sözleşmesinin sağladığı ayrıcalıklardan yararlanılabilir.

Kimler TİS haklarından yararlanamaz?:

• Grev yapan işçiler
• İşveren temsilcisi
• İşveren vekili
• Sözleşmede hususi olarak belirtilenler

Yukarıdaki gruplar toplu iş sözleşmesinden normalde faydalanamaz. Fakat kanunun geniş haklar tanıması nedeniyle işçi sendikaları bu konuda yararlanmalarına dair inisiyatif kullanabilir.

İşçi ve işveren hakları, prosedürleri yada süreçleri hakkında daha fazla bilgi sahibi olmak için diğer Eleman.net blog içeriklerine göz atmayı unutmayın.