Amortisman Nedir?

İşletmelerin gider olarak göstermesi mümkün olan “duran varlık yıpranma payı” farklı hesaplama yöntemleri kullanılması nedeniyle dikkat isteyen bir konudur. Bu içerikte işletme hesaplarında kullanacağınız “Amortisman nedir, nasıl hesaplanır?” gibi sorulara kapsamlı yanıt bulabilirsiniz.

Amortisman Nedir?

“Amortisman ne demek?” sorusuna kısaca duran varlıkların zaman içerisinde aşınma, eskime gibi nedenlerle yıpranması ve zarar görmesi durumunun gider olarak gösterilebilmesi yanıtı verilebilir. İşletmelerin kullandığı makinelerden ofislerdeki masalara kadar birçok duran varlı yani demirbaş zamanla eskir ve bir süre sonra yenilenmesi gerekir. Bu nedenle demirbaşın yıpranma durumuna göre farklı yöntemler kullanılarak ekonomik ömrü boyunca gider payı yazılması mümkündür. Yıpranan bir malın amortisman gösterilmesine “amortize etmek” adı verilir.

Duran ve aktif olarak kullanılan farklı mallar amortisman olarak gösterilebilir. İşletmelerin bir yıldan fazla kullandığı mal duruma bağlı olarak farklı derecelerde yıpranır, amortize edilebilir hale gelir. Yıpranma derecesi malın kaybettiği değeri gösterir. Örneğin işletmenin sahip olduğu şirket araçları bir yıldır kullanımdaysa kilometresi artar, estetik görünümü değişir ve belli bir değer kaybeder. Amortisman bu kaybedilen değerin gider olarak gösterilebilmesi ile işletmeye fayda sağlanması amacı taşır.

Amortisman süresi herhangi bir mal için en azından 1 yıl olarak hesaplanır. Bu nedenle yıl içerisinde alınan malların amortisman kaydı yapılamaz. Muhasebedeki dönemsellik ilkesine göre duran varlığın amortisman olarak giderleri bölümler halinde yazılır. Bu bölümler halinde muhasebe tutma işlemine de “amortisman ayırma” denir.

Gider yazılabilecek özellikteki varlıkların belirlenen bir alım değeri üzerinde olması şartı vardır. Bu nedenle her varlık için türü uygun olsa da amortize edilir demek yanlıştır. GİB amortisman sınırı yani minimum alım değerini her yıl açıklar. Hazine ve Maliye Bakanlığı toplantılarında belirlenen pay değerleri ve sınırı çerçevesinde amotize işlemi yapılabilir. Örneğin amortisman oranları 2022 yılında 2000 TL sınırında uygulanırken güncelde farklıdır. 2023 amortisman sınırı 4.440 TL alt limitli olacak şekilde belirlenmiştir.

Üç farklı amortisman hesaplama yöntemi vardır. Amortisman süreleri hesaplama türüne göre değişebilir. Amortisman oranları da varlığın faydalı ömrüne göre süre üzerinden belirlenir. Örneğin beton bir binanın faydalı ömrü 50 yıldır. Amortisman oranları 2023 yılında beton bina için %2 şeklinde uygulanır. Her varlığın faydalı ömrüne göre 2023 amortisman oranları güncel takip edilerek hesaplama yapılmalıdır.

Amortisman Ayırma Koşulları Nelerdir?

İşletmelerin yıpranan maldan meydana gelen zararını karşılamak için amortisman ayırma işlemi yapılır. İşletme amortize ederek malın kullanımıyla elde ettiği gelir ve yıpranma sonucu değer kaybını eşitler. Bu işlem sırasında mal amortisman ayırma koşulları olarak şunları sağlamalıdır:

• En az bir yıldır işletmeye kayıtlı olması
• Değerin yıl için belirlenen amortize sınırının üstünde olması
• Kullanıma bağlı değer kaybeden, yıpranan yapıda olması
• Amortisman değerlemesi tarihinde işletme envanterinde kullanımda olması

Amortisman Nasıl Hesaplanır?

Amortisman hesaplama işlemi gider gösterme ve tablo hazırlama sırasında kullanılır. Duruma ve varlığa göre üç farklı yöntemden birini kullanmak mümkündür. Hesaplama sonuçları amortisman tablosuna eklenir. İşletme sahip olduğu malların amortize değeri, tutarını tabloya işleyerek durum analizi yapabilir. Gider kaydetmek için tüm duran varlıkların amortisman tablosuna eklenmesine özen gösterilmelidir.

“Amortisman nasıl hesaplanır?” sorusuna örnek bir işletme üzerinden açıklama yapılabilir. İşletme değeri 4.000 TL, ekonomik ömrü 3 yıl olan duran varlık satın aldığında bir yılı doldurduktan sonra şu şekilde hesaplama yapar:

Normal Amortisman Yıpranma Payı: Mal Değeri / Ekonomik Ömür

: 4.000 TL / 3 yıl

: 1.333,33 TL

Hızlandırılmış Amortisman Yıpranma Payı: Mal Değeri / Ekonomik Ömür x 2

: 4.000 TL / 3 yıl x 2

: 2.666,66 TL (1. Yıl)

: (Mal Değeri – Amortize Tutarı) / Ekonomik Ömür x 2

: 4.000 - 2.666,66 TL / 3 x 2

: 889,33 TL (2. Yıl)

: (Önceki Yıl Mal D. –Amortize T.) / Ekonomik Ö. x 2

: (1.334 – 889,33) / 3 x 2

:294,446 TL (3. Yıl)

Önceki yıl mal değeri hesabı, malın düşen amortisman değeri göz önüne alınarak bulunur. 3. ve sonraki yıllarda şu formül uygulanır:

• “Malın değeri – 1. yıl amortize tutarı – 2. yıl amortize tutarı – 3. yıl amortize tutarı – 4. yıl amortize tutarı …”

KIST amortisman hesaplama işlemi işletmelerin binek araçlarında uygulanan bir yöntemdir. Kısmen ya da tamamen binek otomobillerle faaliyet gösteren kiralama, hizmet gibi hizmetler veren işletmeler tarafından kullanılır. KİST amortisman hesaplaması özeldir. Hesaplama yöntemi seçildikten sonra ekleme ve çıkarmalar yapılır. Binek otomobilin aktife girdiği ilk hesap döneminden dönem sonuna kadar kaç ay hizmet ettiği belirlenir. Hizmet ettiği ay kadar kısım amortisman ayrılır. Amortisman ayrılmayan süre tutarı son yıla eklenir. KİST amortisman hesaplama tablosunda yer alan yıllık oranlar kullanılarak tutar belirlenmelidir.

Amortisman Nelere Uygulanır?

İşletmenin satın aldığı malın yıpranması ile gider olarak uzun süre yazılması mümkündür. Bu durum “Amortisman gideri nedir?” sorusunun cevabıdır. Fakat işletme amortisman listesi hazırlarken hangi ürünlerin kategoriye dahil olduğunu bilmelidir. Amortisman tablosu içinde şunlara yer verilebilir:

• Gayrimenkul ve iktisadi kıymetler
• Demirbaş eşyalar ve aletler
• Telif hakları
• Sinema filmleri
• Çöp temizleme araçları
• Peştemal

Hangi Varlıklara Amortisman Ayrılır?

Amortisman yöntemleri kullanarak hesaplama yapılabilecek varlıkların bazı özellikleri karşılaması gerekir. TÜRMOB amortisman hesaplama işlemleri için hazırlanan tabloda yıl içinde varlığa yer verilmesi ilk şarttır. Zamanla değer kaybeden, yıpranan, en az bir yıldır işletmenin kullandığı tablodaki tüm mallar o yılın alt limiti değerindeyse amortisman ayrılabilir. Vergi Usul Kanunu 269. Maddeye göre amortisman ayrılabilen mallar:

• Ahşap, kerpiç, beton, demir, çelik malzemeler
• İşyeri kullanımındaki aletler ve mefruşat
• Doğalgaz basınç ölçüm istasyonu
• Ev, apartman, bina, prefabrik yapı
• Fabrika, istasyon gibi yapılar
• Gemi, araba gibi taşıtlar
• Nakış makinesi
• Sera
• Sıvı gaz buharlaştırıcı
• Tanklar
• Taşınmaz mülkler
• Tesisat makineleri

Amortisman Oranı Değiştirilebilir mi?

Amortisman oranları değiştirilemez özelliktedir. Bu nedenle işletmelerin ilk hesap yapmaya başladığı dönemde baz aldığı amortisman oranı varlığın ekonomik ömrü boyunca kullanılmaya devam eder. Amortize dönemi değiştikçe hesaplama yöntemleri farklı olsa bile eski oranlar da hesaplanabilir. Bu nedenle amortisman oranının değiştirilmesi işletme muhasebesi için de karışıklık yaratır. Her dönem farklı gelir – gider sonuçlarına ulaşmak hesapları dengesizleştirir.

Takas Çeki Nedir? Avantajları Nelerdir?

Alacaklı kişinin çek üzerinde yer alan banka değil, kendi müşterisi olduğu bankadan ödeme almasına “Takas Çeki” denir. Normal çeklerde ödemeler belirtilen bankadan yapılmak zorunda olsa da takas çeklerinde durum farklıdır. Alacaklı kendi bankasından ödeme almak istiyorsa çekini takas ettirme hakkına sahip olur. Bu sayede alıştığı bankadan 1-2 iş günü içerisinde ödemesini alarak avantaj elde eder.

Tellaliye Sözleşmesi Nedir?

Alıcı – satıcı, aracı – kuruluş arasında imzalanan bir tür aracılık sözleşmesidir. Taşınmaz malların satışı sırasında tarafların kişisel, kurumsal bilgileri ile düzenlenen taahhütler, sözleşme konusu, süresi, geçerlilik hükümleri, ödeme şart ve koşullarını içeren belgedir. Tellaliye sözleşmesi harç ve maliyetleri standart olarak her dönem Belediye Gelirleri Kanunu tarafından açıklanır. Aracılık ücretleri kişi ve kurumlar arasında belirlenir.

Faydalı Ömür Nedir?

Uluslararası Muhasebe Standartları madde 16’ya göre faydalı ömür “işletmenin ürünü kullanmayı umduğu süre ve beklenen performans” olarak özetlenebilecek iktisadi bir terimdir. Ekonomik ömür bir kişinin kullanacağı süre ve beklentisine göre belirlenirken faydalı ömür işletme beklentilerine göre belirlenir. Bu sebeple iki kavram birbirinden ayrılarak amortisman hesaplaması yapılır. Türkiye Muhasebe Standartlarına göre faydalı ömür “varlıkların amortisman oran ve süresinin işletmenin beklediği faydaya göre belirlenmesi” hükmünde çalışır.

Birikmiş Amortisman Nedir?

“Birikmiş amortisman nedir?” sorusuna kısaca maddi olmayan varlıkların değerinin faydalı ömür süresi içinde sıfırlanması için kullanılan hesaplama yöntemi şeklinde cevap vermek mümkündür. Muhasebe birikmiş amortisman tanımı ve hesabı şu şekildedir:

• Sabit kıymetin alış bedelinin faydalı ömür boyunca belli dönemlerde gider yazılması ile hesaplanan cari amortisman tutarının kümülatif (yıllara göre) toplamıdır.
• Muhasebede birikmiş amortisman aktifi düzenleyici pasif özellikli “257” kodlu hesapta takip edilir. Amortisman ayrılırken hesaba “alacak” şeklinde kaydedilir. Birikmiş amortisman hesabı örnekle açıklanırsa:

Yıl Sonu (31 Aralık) Amortisman:

Duran Varlık Alış Bedeli: 5000 TL

Amortisman Oranı: 0.25

Yıllık Amortisman Tutar hesaplaması: 5000 TL x %25 = 1250 TL

3 Aylık Amortisman Hesaplaması:

Borç: 1250 TL

(770.01) Demirbaş Amortismanı

(257.01) Demirbaş Birikmiş Amortismanı - Alacak: 1250 TL

Amortisman Hesaplama Yöntemleri Nelerdir?

Amortisman hesaplama yöntemleri norma (eş tutarlı), azalan bakiyeler (hızlandırılmış), fevkalade amortisman olarak üçe ayrılır. V.U.K. kapsamındaki amortisman yazılabilen varlıklar bu üç yöntem kullanılarak hesaplanır. Madenler için farklı kurallar geçerlidir.

1- Normal amortisman

Varlığın alış bedeli üzerinden Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın tespit ve ilan ettiği yıllık oranlara göre hesaplama yapılır. Varlık bedelinin sabit amortisman oranı ya da kayıtlı ekonomik değere bölünmesiyle bulunur. Örneğin bir işletme ekonomik ömrü 10 yıl olan 50.000 TL değerinde demirbaş aldığında şu formülle normal amortisman hesaplama yapılır:

Amortisman Oranı: 1 ÷ Ekonomik Ömür

:1 ÷ 10 yıl = %10 yıpranma payı

: 50.000 TL x %10 = 5.000 TL yıllık amortisman payı

2- Azalan bakiyeler yöntemi

Hızlandırılmış amortisman olarak da bilinen yöntemde varlığın giderleşme hızı normal amortismanın iki katıdır. Gider işleme sene başında deftere kaydedilen değer üzerinden hesaplanır. Örneğin 10.000 TL değerinde ekonomik ömrü 5 yıl olan bir demirbaş için hızlandırılmış amortisman hesaplama şu şekildedir:

Normal Amortisman Oranı: 1 ÷ 5 = %20

Hızlandırılmış Amortisman Oranı: %20 x 2 = %40

İlk yıl değeri: 10.000 TL x %40 = 4.000 TL yıpranma payı

İkinci yıl değeri: (10.000 TL - 4.000 TL) x %40 = 2.400 TL

Üçüncü yıl değeri: (4.000 TL - 2.400 TL) x %40 = 640 TL

3- Fevkalade amortisman

Doğal afetler ve benzeri olağan dışı durumlarda işletmenin duran varlıkları kısmen ya da tamamen kaybedilirse fevkalade amortisman hesaplaması yapılır. Bu sayede büyük kayba uğrayan işletmenin varlıklarının bir kısmı amortize edilebilir. Yöntemin uygulama esasları V.U.K. 317. maddede belirtilmiştir.

4- Madenlerde amortisman

Maliye ve Sanayi Bakanlığı tarafından belirlenen nispetler üzerinden madenler ve taş ocakları amortisman yazılabilir. V.U.K. 316. maddeye göre madenlerin işletilmesinden dolayı içindeki cevherin azalmasıyla maddi değerini kaybetmesi, taş ocaklarının imtiyaz ya da maliyet bedelleri her bir maden için ayrı olmak üzere amortize edilebilir.