İşçinin İşverene Karşı Yükümlülüğü

6098 sayılı yeni TBK yani Türk Borçlar Kanunu 4 Şubat 2011 tarihli Resmi Gazete ile birlikte yayımlanmış ve 1 Temmuz 2012 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Yeni Kanun, 6. Bölümü ile birlikte hizmet sözleşmelerini düzenlemiş ve işçi ile işveren arasındaki ilişkide yer alan bazı önemli hükümler getirmiştir. Bu kanun ile birlikte hizmet sözleşmesinde yapılan değişiklikler öncelikle İş Kanunu kapsamının dışında kalan işveren ile işçi ile hukukçular olmak üzere oldukça geniş bir kitleyi yakından ilgilendiriyor. İş Kanunu'nda değinilmemiş konulara Borçlar Kanunu ele alınarak bir çözüm bulunduğu için zaman zaman iş kanununa bağlı bir şekilde çalışan kişiler için de Borçlar Kanununa başvurulmakta olduğu için bu kanunda yapılan değişikliklerde oldukça önem arz etmektedir.

İşçinin Bizzat Görme Borcunun Kapsamı

Sözleşmeden ya da durumun gereği olarak aksinde anlaşılmadığı sürece, işçi kendisine verilmiş olan işi bizzat yerine getirmelidir. Yani işçi, işvereni le yapmış olduğu iş sözleşmesi gereğince kendisine verilen görevleri kendi başına yerine getirmelidir.

İşçinin Özen Borcunun Kapsamı

İşçi, kendisine verilen bir işi özenerek yapması ve işverenin sahip olduğu haklı menfaatin korunması için sadakatli olması gerekmektedir. İşçi, işverene ait olan araç ve gereçlerin, makinelerin, tesislerin, teknik sistemlerin ve taşıtların usulüne uygun bir şekilde kullanılması ve işin görülebilmesi için kendisine verilmiş olan bu nesnelere özen göstermesi ve dikkat etmesi gerekmektedir. Bu nedenle bu nesnelere zarar verecek olan davranışlardan sakınmalıdır. Aksi takdirde ortaya çıkacak olan tüm zarardan işçi sorumlu olacaktır. Fakat bu hususta işin tehlikesi, işçinin eğitim ve uzmanlığı ve işçinin sahip olması gereken nitelik ve yeteneklerde göz önünde bulundurulur.

İşçinin İş Görme Borcunun Kapsamı

İşçinin yerine getirmek ile yükümlüğü olduğu iş ve bu işe dair detaylar genellikle bireysel ya da toplu olarak yapılan iş sözleşmelerinde ve iş yerinde var olan iç yönetmeliklerde detaylı ve açık bir şekilde kaleme alınmış olur. Bu nedenle de işçinin iş görme borcu ile ilgili çeşitli durumların meydana gelmesi halinde bu düzenlemeye bakılmaktadır. Bununla birlikte hizmet ilişkisinde yapılacak olan işe dair bilgi ve detaylar yer almıyorsa işveren dilediği takdirde bu konu ile ilgili tüm ayrıntıları yönetim hakkını kullanarak tek taraflı bir şekilde tespit edebilmektedir. Fakat bu yetki 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu'nda yer alan 2. Madde ile sınırlandırılmış bulunmaktadır.

Kurala göre bir işçinin sahip olduğu tüm iş gücünün bir işverene bağlı tutulması beklenemez. Çalışanlar diledikleri takdirde bir işverene bağlı olduğu çalışma saatlerinin dışında bir başka işverenin adına çalışabilir. Fakat bununla ilgili sınır ve koşullar tarafların aralarında yapacakları sözleşme ile belirlenmektedir. İşçi çalışma saatleri dahilinde iş gücünü belirli bir işverenin idare ve sevkine verdiği takdirde bu işveren tarafından belirlenmiş olan çalışma saatleri dahilinde bir başka işverenin adına çalışması mümkün değildir. Böyle bir durumun var olması halinde işveren istediği an hizmet sözleşmesinde yer alan bilgilere göre haklı bir sebepten dolayı feshetme yetkisini kullanabilir.

İşçinin Sadakat Borcunun Kapsamı

Günümüze İş Hukuku anlayışına göre işçi ve işveren arasında sözleşmeden ziyade yakın ve sıkı bir ilişki bulunmaktadır.

İşçinin yapması gereken davranışların arasında işini titizlik ile yapmak ve işverenin güvenini kötüye kullanmamak gibi davranışlarda bulunurken yapmaması gereken davranışların arasında iş yerine ya da işverene doğrudan ya da dolaylı bir şekilde zarar verecek olan her türlü davranıştan kaçınma gibi durumlar yer almaktadır.

İşçinin işverene karşı sadakat borcuna ekonomik açıdan bir göz atacak olursak, bu noktada var olan en önemli borç sır saklama borcudur. Bu kapsamda bir işçi işveren ait bir iş yerinde çalışırken öğrenmiş olduğu ya da işin gerekliliği ile öğrenmek zorunda kaldığı her türlü teknik ve bilgiyi dışarıya sızdırmamak ile yükümlüdür. Kanunda bu konu ile ilgili olarak herhangi bir kısıtlama bulunmadığı için mesleki sırrın ticari olup olmadığına ya da bunun nasıl öğrenildiğine bakılmayacaktır.

İşçinin Teslim ve Hesap Verme Borcunun Kapsamı

Bu borç eski kanunlarda yer almayan bir borçtur. İşçi, kendisine verilen işin yerine getirilme aşamasında işveren adına üçüncü bir kişiden aldığı şeyleri, derhal o kişiye teslim etmelidir. Özellikle para konusunda anında işlem yapmalıdır. İşçi tüm bu konular hakkında hesap vermekle yükümlüdür.

İşçinin Fazla Çalışma Borcunun Kapsamı

Normal süreden daha fazla çalışmayı gerektiren bir durumun olması halinde bu işin yerine getirilmesi bir zorunluluk haline gelir. İşçi bunu yapabilecek bir durumda ise ve bu işten kaçınması da dürüstlük kurallarına aykırı olursa işçi, karşılığını almak sureti ile fazla çalışmayı yerine getirmelidir.

İşçinin Fazla Çalışma Borcunun Kapsamı

İşverenin, işin yerine getirilmesi ve işçinin iş yerinde nasıl davranacağına dair genel düzenlemeler yapabilme ve işçilere özel olarak talimat verme hakkı bulunmaktadır. İşçiler de dürüstlük kuralları çerçevesinde bu kurallara uymak ile yükümlüdür.

İşçinin İşverenin Talimatlarına Uyma Borcunun Kapsamı

Bir işçi, işveren ve işveren adına hem işin hem de iş yerinin sevk ve idaresinden sorumlu olan işveren vekilleri tarafından verilecek olan talimat ve emirlere itaat etmesi gerekmektedir.

İtaat borcu işin görülmesi ve işçinin iş yerinde yapması gereken davranışlara göre olmak üzere bireysel hizmet sözleşmesi, mahalli örf ve adet, toplu iş sözleşmesi ve mevzuatlar ile sınırlandırılmış bulunmaktadır. Bu sınırların aşılması ya da iş ve iş ortamındaki ilişki ile herhangi bir bağlantısı olmayan emir ve talimatların verilmesi durumunda işçinin kendisine verilen talimat ve emirlere itaat etme zorunluluğu da ortadan kalkacaktır. İşçi yalnızca iş görme kapsamında işverene karşı sorumludur.

İşçinin Rekabet Etmeme Yükümlülüğünün Kapsamı

İşçinin rekabet etmeme yükümlülüğü hem çalışmakta olduğu hem de işte ayrıldıktan sonraki dönemi kapsamaktadır. İş mevzuatında hizmet sözleşmesinin başlama ve bitiş döneminde rekabet etmemesi ile ilgili olarak açık bir hüküm bulunmamaktadır. Bununla birlikte bu yükümlülüğe esasında sır saklama borcu da girmektedir. Bu sebeple kendisi ile rekabet etmekte olan işçinin sözleşmesi işveren tarafından feshedilebilecektir.

İşçi mesai saatleri dışında yani işveren adına iş görmediği bir sırada kendi adı ve hesabına iş yapabilme hakkına sahiptir. Fakat bu faaliyetler işverene karşı bir rekabete sebep olacak düzeye çıktığı takdirde işçinin rekabet etmeme yükümlülüğüne karşı bir kural ihlali gerçekleşmiş olur.

İşçinin rekabet etmeme yükümlülüğü kapsamında, kendi işvereni ile rekabet etme olasılığının olduğu bir işi yapmaması, rakip bir kuruluşa ortak olmaması ya da böyle bir kuruluş adına çalışmaması ve bununla birlikte herhangi bir sıfatla rakip bir kuruluş ile ilgisinin olmaması gerekmektedir. Genellikle hizmet sözleşmelerinde bu duruma ait tüm koşullar ayrıntılı ve açık bir şekilde maddeler halinde düzenlenir.

Rekabet yükümlülüğü kapsamı Yeni İş kanunu ile birlikte yeni yasaklamalar doğrultusunda biraz daha genişlemiştir. Böylelikle, ticari mümessilin rekabet etmeme borcu Türk Ticaret Kanunu yani TTK'ya göre kollektif ortağın, anonim şirket yönetim kurulu üyelerinin ve komandite ortağın da şirket ile rekabet etmeme yasakları getirilmiştir.

İş sözleşmesinin sona ermesinin ardından işveren ve işçi arasında rekabet yasağı sözleşmesi yapılabilmektedir. İş sözleşmesinin bitmesinin ardından işçinin işverene karşı rekabet etmeme borcu yalnızca her iki tarafın da kendi özgür iradeleri ile yazılı bir şekilde yapacakları anlaşma doğrultusunda geçerli olacaktır.