Vergi Mükellefi Nedir?

Türkiye'de mükelleflerin altı farklı çeşidi bulunuyor. Bunlar gelir vergisi mükellefi, banka ve sigorta muameleleri vergisi mükellefi, özel tüketim vergisi mükellefi, katma değer vergisi mükellefi, kurumlar vergisi mükellefi ve diğer vergi mükellefleri olarak ayrılıyor. Diğer vergi mükellefleri emlak vergisi, intikal vergisi, damga vergisi, veraset ve intikal vergisi gibi mükellefleri kapsıyor.

Vergi Mükellefliği Nedir?

Gelir elde eden her vatandaş vergi ödemekle mükellef sayılıyor. Mükellef kelimesi bir şeyi yapmakla yükümlü olmak anlamına geliyor. Kişi ve kurumlar da vergi ödemekle mükellef oldukları için vergi mükellefi olarak anılıyor. Vergi mükellefiyeti iki farklı kategoride işleniyor. Bu kategoriler tam ve dar olmak üzere ikiye ayrılıyor.

Ticari kazançlar, ücretler, menkul sermaye iratları, gayrimenkul sermaye iratları, serbest meslek kazançları, zirai kazançlar, diğer kazanç ve iratlar gelir vergisi kapsamında yer alıyor. Vergi Usul Kanunu tarafından düzenlenen Gelir Vergisi her vatandaş tarafından kanunda belirlenen tutarda vergilendiriliyor. Peki kimler vergi mükellefi sayılıyor?

Kimler Vergi Mükellefi Sayılır?

Vergi mükellefi olabilmek için Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB)’na başvuru yapmak gerekiyor. Gelir elde edenler GİB'e başvuru yaptıktan sonra eşsiz bir vergi numarasına sahip oluyor. Üzerinde vergi yükümlülüğü olan kişilerin vergi mükellefi olması için başvuru şartlarını karşılıyor olması gerekiyor.

Vergi mükellefi sadece kişilerden oluşmuyor, şirketler de mükellef olabiliyor. Bir şirketin vergi mükellefi olmak için ticaret odası tescilinin olması gerekiyor. Tescile sahip olan firmaların kira kontratı, iş yeri tapusu, şirket sorumlularının işe başlama formu, nüfuz cüzdanı fotokopisi ve şirket yetkililerine ait sirküleri ile vergi dairesine başvuru yapması gerekiyor.

Vergi dairesine başvuru yapan firmalara bir yoklama memuru gönderiliyor. Firmanın gerçekten açılıp açılmadığını kontrol eden yoklama memurları denetleme yaparak tutanak tutuyor. Yoklama memurunun tutanağı eğer olumlu sonuçlanırsa iş yeri açılış yapabiliyor. Memurun tuttuğu tutanak firmalar için büyük önem taşıyor. Memur eğer olumsuz bir tutanak tutarsa işe başlama bildirimi reddediliyor.

Tüzel veya Gerçek Usulde Vergi Mükellefi

Tüzel veya gerçek kişiler vergi mükellefi olup olmadığını kolay bir şekilde kontrol edebiliyor. İnternet ya da vergi dairesinden mükellefiyet bilgileri kişilerle paylaşılabiliyor. İnternetten vergi mükellefi olup olmadığına bakmak isteyenler, Dijital Vergi Dairesi sitesine giriş yapıp "Vergi mükellefi sorgulama" panelinden kontrol gerçekleştirebiliyor.

Kurumlar Vergisine Tabi Olan Kuruluşlar Nelerdir?

Kurumlar Vergisi Genel Tebliği'nin ilk maddesine yapılan tanımlamaya göre kurumlarca elde edilen kurum kazancının vergilendirilmesi kurumlar vergisi olarak adlandırılıyor. Kurumlar vergisinde kurum kazancı gelir vergisinin konusuna giren gelir unsurlarından biri olarak kabul ediliyor. Yani kurumlar vergisinde ödenen tutar kurumun gelirine göre değişiklik gösteriyor.

Kurumlar vergisine tabi olan kuruluşlar kanunda açıkça belirtiliyor. Kanunda yer alan bilgiye göre kurumlar vergisine tabi olan kuruluşlar; vakıflara ait iktisadi işletmeler, kooperatifler, sermaye şirketleri (limited şirketi ya da anonim şirketler gibi) ve iş ortakları olarak sıralanıyor.

Tam Mükellefiyet Nedir?

Gelir vergisi mükellefleri dar mükellef ve tam mükellef olmak üzere ikiye ayrılıyor. Tam mükellefler Türkiye'de ikamet eden kişilerle yurt dışında Türkiye Cumhuriyeti devleti adına çalışan müessese ve kişileri kapsıyor.

Tam mükellef kategorisinin belirlenmesinde çalışma alanı, uygulama bölgesi, hacim ve sektörel faaliyet gibi etkenler aktif olarak rol oynuyor. Tam mükellefiyete sahip olan tüzel kişiler de kurumlar vergisi ile vergilendiriliyor. Dernekler ve vakıfların sahibi olduğu ticari işletmeler, sermaye şirketleri, iktisadi kamu kuruluşları, sermaye şirketleri de tam mükellefiyet kategorisi altında yer alıyor.

Dar Mükellefiyet Nedir?

Gelir Vergisi Kanunu'na göre Türkiye'de bir takvim yılı içerisinde altı aydan fazla oturmayan gerçek kişiler ve Türkiye'ye yerleşip ikametgaha sahip olmayan kişiler dar mükellef sayılıyor. Ayrıca merkezleri Türkiye'de bulunmayan kurumların da Türkiye'de kazandığı gelir de bu kategori altında yer alıyor. Bu kategoriye Türkiye'de elde edilen serbest meslek kazançları, Türkiye'de elde edilen diğer kazanç ve iratlar, Türkiye'de bulunan ziraî işletmeden elde edilen kazançlar, taşınır ve taşınmazlar ile hakların Türkiye'de kiralanmasından elde edilen iratlar ve Türkiye'de elde edilen menkul sermaye iratları da giriyor.

Gelir Vergisi Beyannamesi Nedir?

Gelir vergisi beyannamesi, vergi mükellefi olanların gelirlerini beyan etmek için kullandığı belgeler olarak tanımlanıyor. Vergi mükelleflerinin belirli dönemlerde vergiye tabi olması gerekiyor. Beyannameler de bu dönemlerde ödenecek vergiler için kaynak teşkil ediyor. Gelir vergisi beyannamesi, yasayla belirlenmiş belgeler olduğu için belgelerin doğru ve eksiksiz biçimde hazırlanması büyük önem taşıyor.

Beyanname Nereye Verilir?

Gelir vergisi beyannamelerinin vergi dairelerine teslim edilmesi gerekiyor. Vergi dairesine gitmek için vakit harcamak istemeyenler Hazır Beyan Sistemi'ni kullanıyor. Hazır Beyan Sistemi ile hem mobil uygulamadan hem de web sitesinden gelir vergisi beyannamesi gönderilebiliyor.

İnternetten beyanname gönderme sistemi bazı sektörlerde kullanılamıyor. Bu sektörler arasında zirai, ticari ve serbest meslek kazancı elde edenler bulunuyor. Ayrıca e-ticaret vergi mükelleflerinin de bizzat vergi dairesine gidip beyannamelerini vermeleri gerekiyor.

Vergi Mükellefi Nasıl Olunur?

Vergi mükellefi olmak için gelir vergisi ya da diğer vergi çeşitlerini kapsayacak bir gelire sahip olmak gerekiyor. Vergi mükellefi olmanın ilk adımı vergi dairesine işe başlama dilekçesi sunmaktan geçiyor. Dilekçe teslim edildikten belirli bir süre sonra yoklama süreci başlıyor.

Yoklama sürecinde adresi belirtilen iş yerine denetlenmesi için memur gönderiliyor. Memurun raporu olumluysa firmalar vergi mükellefi olmaya hak kazanıyor. Eğer memur olumsuz rapor sunarsa vergi dairesi mükelleflik başvurusunu reddediyor.

e-Ticaret Vergi Mükellefi Nasıl Olunur?

Ticari rekabetin internete taşınmasıyla e-ticaret sektörü de canlanıyor. Artık küçük işletmelerden büyük firmalara kadar pek çok firma e-ticaret sektöründe rekabet ediyor. e-Ticaret'e atılan kişiler hem sigortalı hem vergi mükellefi olabiliyor. İnternetten satış da vergiye tabi tutuluyor.

e-Ticaret vergi mükellefi olmak için şirket kurma şartı aranıyor. Ürün satışı yapmak, kargo şirketleriyle anlaşmak ve online ödeme işlemlerini kullanmak için de şirket kurmak büyük önem taşıyor. Satılan ürünler ya da sunulan hizmetlerin karşılığında yasalarda belirtilen oranlarda vergi ödemek gerekiyor.

e-Ticaretle birlikte firmalar hem ulusal anlamda hem de uluslararası alanda büyüme gösteriyor. Yasal düzenlemelerde ulusal satış ağı ile dışındaki işlemler için vergilendirme usulü değişiklik gösterebiliyor. e-Ticarette ithalat ve ihracat alanlarında faaliyet gösterenlerin bu duruma dikkat etmesi gerekiyor.

Vergi Mükellefi Olmak İçin Ne Kadar Satış Yapmak Gerekir?

Vergi mükellefi olmak için asgari bir satış yapma zorunluluğu sunulmuyor. Vergi mükellefi olmadan satış yapmak için online pazar yeri, sosyal medya uygulamaları da bulunuyor. Firmaların yaptığı satış miktarı mükellefiyet sınıfını belirliyor. Mükellefiyet sınıfları gerçek usul ve basit usul olarak çeşitlilik gösteriyor.

Basit usulde vergi mükellefi olmak pek çok kolaylığı beraberinde getiriyor. Basit usul vergi mükellefi olanlar aylık dönemlerde KDV beyanı yapma mecburiyetinde olmuyor. Aynı zamanda basit usul vergi mükellefleri üçer aylık dönemlerde Geçici Vergi Beyannamesi beyan etmekten muaf tutuluyor. Basit usulde vergi mükellefi olanların defter tutma mecburiyeti de bulunmuyor.

Basit usule tabi olmanın şartları arasında kendi işinde bulunmak ya da bilfiil çalışmak yer alıyor. Bir diğer şart ise zirai, mesleki veya ticari faaliyetleri nedeniyle gerçek usulde gelir vergisine tabi olmamaktan geçiyor. Son şart olarak iş yeri yıllık kira bedelinin 2023 yılı için büyükşehirlerde 35 bin Türk lirası, diğer şehirler için ise 23 bin TL'yi aşmaması olarak yer alıyor.

Gerçek usul vergilendirme esas olarak kullanılan vergilendirme usulü olarak biliniyor. Gerçek usul vergilendirmeye tabi olan kişi ve kurumlar gelir vergisi, KDV ve stopaj ödüyor. Gerçek usul vergilendirmede mükellefler gelir ve giderleri için kayıt tutuyor ve beyan edilen kayıtlara göre vergi ödüyor.

Basit usul ve gerçek usul vergilendirmeyi karşılaştırırsak basit usulün daha çok avantaj sağladığı gözlemleniyor. Basit usulde mükellefler sadece ticari kazançlarının vergisini öderken; gerçek usulde bu durum daha farklı şekilde ilerliyor. Gerçek usulde mükellefler gelir vergisinin yanı sıra stopaj ve KDV ödemeleri de yapıyor.

Basit usul ve gerçek usul vergilendirmenin farkları olduğu gibi bir de ortak noktası bulunuyor. Bu iki usul vergilendirmenin ortak noktası ödenecek vergi tutarının kazanca göre hesaplanıyor olması olarak görülüyor. Sabit bir fiyat vergilendirme sistemi bulunmadığı için firmalar kazancına göre vergi ödüyor.

Kimler Vergiden Muaf Olur?

Gelir Vergisi Kanunu, gelir vergisinden muaf olanları detaylı bir şekilde işlemektedir. Kanuna göre bir iş yeri açmadan gezici olarak iş yapan bazı iş grupları vergiden muaf tutuluyor. Bunlar arasında boyacılar, çeşitli tamir işleriyle uğraşanlar ve fotoğrafçılar gibi pek çok meslek bulunuyor.

Sanat ve ticaretle uğraşan bazı kişiler de gelir vergisinden muaf tutuluyor. Bu grupta bir iş yeri açmadan perakende satış yapanlar ve motorlu araç kullanmadan çalışan kişiler bulunuyor.

İşletme büyüklüğüne bağlı olarak küçük çiftçiler de muaflıktan yararlanabiliyor. Ayrıca tarım işlerinde kullanılan motor, traktör, hayvan ve hayvan arabası gibi çeşitli araçlarla nakliyecilik yapan çiftçiler de muaf olan sınıfta yer alıyor.

Türkiye'de resmi bir görevde olanlar, başka bir ülkede elçi, fahri konsoloslar hariç konsoloslar ve maslahatgüzar olanlar da gelir vergisinden muaf tutuluyor. Ayrıca göçmen mülteci muaflığı da bu listede yer alıyor.

Evden iş yeri açmadan el emeği ürünler üretip satışını yapan bireyler de belirli bir tutara kadar vergiden muaf kabul ediliyor. Evden el emeği ürün imal edenlerin satış tutarının asgari ücretin yıllık brüt tutarından fazla olmaması şartı aranıyor. Bu grupta yer alan kişilerin ticari bir banka hesabı açması ve Esnaf Vergi Muafiyeti Belgesi alması büyük önem arz ediyor.

Mükellefiyet Nasıl Sonlandırılır?

Mükellefiyeti sonlandırma işlemleri de mükellefiyet alma işlemleri gibi başvuruyla yapılıyor. Mükellefiyeti sonlandırmak için vergi dairesine başvuruda bulunmak yeterli oluyor. Vergi dairesinin internet sitesinde işlemler menüsünü kullanarak başvuru yapabileceğiniz gibi bizzat vergi dairesine gidip sonlandırma başvurusu teslim de edilebiliyor.

Mükellefiyet sonlandırma başvuruları yapılırken şirket ortaklarının ayrı ayrı başvuru yapması gerekiyor. Ortaklı şirketlerde yönetimde hisseye sahip olanların tamamı başvuru yaptığında aynı şirket için mükellef sonlanıyor.

Vergi dairesine internetten ya da bireysel olarak gidip başvuru yaptıktan sonra beklemeniz gerekiyor. Mükellefiyet sonlandırma başvurularının sonuçları yine internetten kolayca öğrenilebiliyor.