Sigortasız Çalışan İşçi Haklarını Nasıl Aramalı?

Türkiye'de sigortasız çalışma, işçilerin hem sağlık hem de sosyal güvenlik haklarından mahrum kalmalarına neden olan ciddi bir sorundur. Sigortasız çalışan bir işçi, yasal haklarını korumak ve eksik yatırılan primlerini talep edebilmek için bazı yollara başvurabilir. İşçiler bu süreçte hangi adımları izlemeleri gerektiğini iyi bilmelidirler. Sigortasız çalıştığını fark eden işçi için hak arayışı, birkaç temel adımı içermektedir. İşte sigortasız çalışan işçilerin başvurabilecekleri yollar ve haklarını nasıl arayabileceklerine dair detaylar.

Sigortasız İşçi Çalıştıran Patronu Şikayet Başvurusu Nasıl Yapılır?

Sigortasız çalıştırılan bir işçi, çalıştığı süre boyunca veya işten ayrıldıktan sonra yasal yollara başvurarak haklarını talep edebilir. İlk başvuru yapılacak yer, işçinin çalıştığı işyerinin bağlı olduğu Sosyal Güvenlik Kurumu İl veya Merkez Müdürlükleri olmalıdır. Başvuru sürecinde dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta, başvuruların yazılı olarak yapılması gerektiğidir. Sözlü yapılan başvurular dikkate alınmamaktadır. Bu nedenle işçi, şikayet dilekçesi ile başvuru yapmalı ve dilekçede aşağıdaki bilgileri açıkça belirtmelidir:

İşyerinin adı ve adresi

İşverenin adı

İşyerinin SGK işyeri sicil numarası (biliniyorsa)

İşçinin hangi tarihler arasında çalıştığı

Bu bilgilerin yanı sıra, dilekçeye işçi adına çalıştığını gösteren belgelerin fotokopileri de eklenmelidir. İşçinin T.C. kimlik numarası, adresi, telefon numarası gibi kişisel bilgileri de dilekçede yer almalıdır.

Sigortasız İşçi Çalıştıran İşvereni Şikayet Ne Zaman Yapılmalıdır?

Şikayetlerin, işçi halen o işyerinde çalışıyorken yapılması çok daha etkili sonuçlar doğurur. Çünkü SGK, işyerinde yerinde denetim yaparak işçinin gerçekten o işyerinde çalışıp çalışmadığını tespit eder. Eğer işçi halen çalışıyorsa, SGK Kontrol Memuru işyerinde bulunan tüm işçileri tutanak altına alır ve işçinin sigortası o tarihten itibaren başlatılır. Ayrıca işçi, o işyerinde daha önce çalışmış olduğuna dair belgeler veya tanıklarla bunu ispat ederse, geriye dönük olarak da sigorta hizmetinden yararlanabilir. SGK denetimi sırasında sigortasız çalıştığı tespit edilen diğer işçiler de bu haktan faydalanarak, geriye dönük hizmet kazanabilir.

Bu da ilginizi çekebilir: İşe Geç Kalan İşçi İşten Çıkartılabilir mi?

Sigortasız Çalışan İşçinin Hakları Nelerdir?

Sigortasız çalıştırılan bir işçi, pek çok yasal hakka sahiptir. Bu haklar şunlardır:

Hizmet Tespit Davası Açma Hakkı: Sigortasız çalıştırıldığını fark eden bir işçinin, iş mahkemelerine başvurarak hizmet tespit davası açma hakkı vardır. Bu davalar, işçinin sigortasız çalıştırıldığı dönemlerin tespiti için açılır. Ancak bu dava için 5 yıllık bir zamanaşımı süresi bulunmaktadır.

Kötü Niyet Tazminatı: Birçok işçi, sigortasız çalıştırıldığını fark ettikten sonra işten çıkarılma endişesiyle yasal yollara başvurmaktan çekinmektedir. Ancak bu durumda işçinin kötü niyet tazminatı alma hakkı vardır. İşçi, sigortasız çalıştığını SGK’ya bildirdiği için işten çıkarılırsa, işveren kötü niyetli sayılır ve işçiye ihbar tazminatının üç katı kadar kötü niyet tazminatı ödemek zorunda kalır.

İşe İade Davası: İşyerinde 30 veya daha fazla işçi çalışıyorsa, sigortasız çalıştırıldığını bildirdiği için işten çıkarılan işçi, işe iade davası açabilir. Davayı kazanan işçi, işyerine geri alınmazsa, işveren en az 4, en çok 8 aylık ücreti tutarında iş güvencesi tazminatı ödemek zorundadır.

Sigortasız Çalışma Nasıl İspat Edilir?

Sigortasız çalıştığını ispat etmenin birçok yolu vardır ve bu deliller iki temel grupta toplanabilir: tanık beyanları ve yazılı/görsel deliller. Bir işçinin sigortasız çalıştığının ispatı için kullanılabilecek bazı yöntemler şunlardır:

• Diğer işçilerin tanıklığı
• İşyerine yakın komşu işyeri çalışanlarının tanıklığı
• Müşteri tanıklıkları
• İşçinin imzasının bulunduğu işyeri belgeleri (örneğin, puantaj kayıtları, ücret bordroları)
• İşyerinde yapılan teftişlerde müfettiş raporları
• İşçinin işyerinde çalışırken çekilmiş fotoğraf veya video kayıtları
• İşçi ile işveren arasında yapılan e-posta yazışmaları

Bu deliller, mahkemede işçinin sigortasız çalıştığını kanıtlamak için kullanılabilir. Hizmet tespit davaları, işçinin sigortasız çalıştırıldığını kanıtlaması durumunda sonuç verir ve işçi, geriye dönük sigorta primlerine hak kazanabilir.

Sigortasız Çalışan İşçinin Başvurabileceği Merciler

Sigortasız çalıştırıldığını fark eden işçi, durumunu bildirebileceği birkaç farklı mercie başvurabilir. Bunlar şunlardır:

Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK): Sigortasız çalıştırma durumunda başvurulması gereken ilk yer SGK’dır. İşçi, SGK’ya yazılı olarak başvurabilir veya kurumun internet sitesi üzerinden şikayetini iletebilir.

ALO 170: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın iletişim hattı olan ALO 170, sigortasız çalışan işçilere yönelik şikayetlerin alınması için kullanılır. Bu hat üzerinden yapılan başvurular SGK tarafından değerlendirilir.

Cumhuriyet Savcılığı: Sigortasız çalıştırma, işçi haklarına yönelik bir ihlal olduğu için Cumhuriyet savcılığına suç duyurusunda bulunulabilir.

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı: İş müfettişleri, işyerlerinde denetimler yaparak sigortasız işçi çalıştırıldığını tespit edebilir ve işverene cezai yaptırımlar uygulayabilir.

İş Mahkemeleri: İşçi, iş mahkemelerine başvurarak hem sigorta primlerinin ödenmesini talep edebilir hem de işçilik alacaklarını (kıdem ve ihbar tazminatı, fazla mesai ücretleri) isteyebilir.

Sigortasız İşçi Çalıştırma Cezası Ne Kadar?

Sigortasız işçi çalıştırmak, işverenler açısından ciddi hukuki ve mali yaptırımları beraberinde getirir. Türk hukuk sistemine göre işverenler, çalışanlarına sigorta yapma yükümlülüğündedir. Bu yükümlülüğün yerine getirilmemesi, hem işçiye hem de devlete karşı ciddi bir hak ihlalidir. Sigortasız işçi çalıştırılması durumunda işverene uygulanacak cezalar, işyerinde her bir sigortasız işçi için ayrı ayrı hesaplanır. 2024 yılı itibariyle işverene kesilen cezalar şu şekildedir:

• İşe başlama bildirgesinin verilmemesi durumunda: 10.008 TL
• SGK beyannamesinin verilmemesi durumunda: 10.008 TL
• Bir işçinin 1 ay boyunca sigortasız çalıştırılması durumunda: 20.516 TL

Bu miktarlar her bir işçi için geçerli olduğundan, örneğin, 10 işçinin bir ay boyunca sigortasız çalıştırılması durumunda işverene kesilecek ceza yüz binlerce lirayı bulabilir. Bu cezalar, işveren açısından büyük mali yük oluşturabilir. Ayrıca işverene uygulanan cezalarda herhangi bir indirim imkânı bulunmamaktadır; işveren bu cezaları tamamen ödemek zorundadır.